توجه جدی و گسترده به برنامهریزی انرژی در جهان را می‌توان به افزایش قیمت نفت در دهه 1970 میلادی نسبت داد. بحران نفتی و وابستگی زیاد کشورها به‌ویژه کشورهای توسعه یافته به سوخت‌های فسیلی نظیر نفت و گاز طبیعی، توجه به سیاستگذاری و برنامهریزی انرژی را دوچندان نمود. همچنین توجه به امنیت انرژی کشورها، شکل‌گیری بازارهای انرژی و تبادلات منطقه‌ای انرژی، متنوع سازی منابع انرژی به‌ویژه استفاده از منابع تجدیدپذیر و نو و چالش‌‌های جهانی ناشی از انتشار آلاینده‌های زیست محیطی و گازهای گلخانه‌ای در جهان، متخصصین و سیاستگذاران حوزه انرژی را به این مهم واداشته است که با دقت و اهمیت بیشتر به مسئله برنامهریزی انرژی بپردازند. با گذشت زمان و مطرح گرديدن مفاهيم مربوط به توسعه‌ي پايدار، برنامه‌ريزی انرژي در سطوح ملی و بين‌المللی، جايگاه و اهداف خود را در راستای توسعه‌ی پايدار یعنی ابعاد اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و نهادی قرار داده است.
در کشور، نیز قوانین و اسناد بالادستی مانند سیاست‌های کلی اصلاح الگوی مصرف، سند ملی راهبرد انرژی کشور تا افق 1414، سند چشم‌انداز وزارت نیرو 1404 و برنامه ششم توسعه به صورت مستقیم به لزوم برنامهریزی و سیاستگذاری متمرکز و هماهنگ دولت در بحث انرژی و تدوین و استقرار طرح و برنامه‌های جامع انرژی کشور پرداخته است. این اسناد و قوانین به همراه سایر قوانین و اسناد بالادستی مانند چشم انداز صنعت نفت و گاز ايران در افق 1414، سیاست‌های کلی نظام در بخش انرژی، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و ... بر بهینه‌سازی عرضه و مصرف انرژی و کاهش شدت انرژی، ایجاد تنوع در منابع انرژی کشور، رعایت مسائل زیست محیطی، تلاش براي افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعه تبادلات انرژی با کشورهای منطقه و تقویت نقش ژئوپلیتیک کشور اشاره دارند که تحقق آن مستلزم برنامهریزی یکپارچه انرژی در کشور با رویکرد توسعه پایدار می‌باشد. همچنین بر لزوم هماهنگی در تدوین برنامه‌ها و تصمیمات در سطح وزارت نیرو و نفت و در هماهنگی با شورای عالی انرژی تاکید شده است.
برنامه‌ريزی انرژی فرآیندی مستمر و سیستماتیک به منظور برقراری تعادل بين عرضه و تقاضای انرژی در یک چارچوب سیاستی مشخص و دستیابی به مجموعه‌ای از راه‌حل‌های مناسب برای رسيدن به اهداف توسعه پایدار در آينده است. استمرار فرآیند برنامهریزی انرژی به خصوص در سطح ملی، لزوم وجود نهادی حرفه‌ای و متمرکز را برای امر برنامهریزی انرژی در کشور ضروری می‌سازد که علاوه بر داشتن قابلیت‌های تخصصی در مدلسازی و برنامهریزی انرژی و امکان بهره‌گیری از شبکه‌های متخصصین، امکان مشارکت و هماهنگی تمام ذینفعان و سیاستگذاران را در فرآیند برنامهریزی فراهم سازد تا علاوه بر صحت و کیفیت نتایج، برنامه تدوین شده ضمانت اجرایی داشته باشد و در هماهنگی کامل با نهادهای ذینفع در کشور اجرا شود. همچنین بتواند نقش سیاست پژوهی و مشاوره به سیاستگذاران در خصوص مسایل انرژی را ایفا کند و در زمینه مدیریت دانش و انتشار و اشاعه برنامهریزی انرژی در کشور فعال باشد.
مرکز مطالعات سیاستگذاری و برنامهریزی انرژی، با این رویکرد از سال 1396 با هدف انجام برنامهریزی یکپارچه انرژی برای تمام حامل‌های انرژی در کشور و با لحاظ تبادلات انرژی با کشورهای منطقه و مدلسازی و برقراری تعادل عرضه و تقاضای انرژی، همچنین تحلیل اثرات سیاست‌های جایگزین و مشاوره به سیاستگذاران در پژوهشگاه نیرو تشکیل شده است. بخش‌های اصلی این مرکز عبارتند از:
-
توسعه بانک اطلاعات انرژی و رصد و جمع آوری اطلاعات
-
مدلسازی و تحلیل و پیش بینی تقاضای انرژی
-
برنامهریزی و مدلسازی انرژی
-
برنامه ریزی توسعه تولید برق
-
توسعه شبکه متخصصان، و تحلیل سیاست‌ها و مشاوره به سیاستگذاران
-
مدیریت دانش و انتشار و ترویج